Sokal Franciszek (1881–1932), inżynier, działacz polityczny, minister pracy i opieki społecznej, dyplomata. Ur. 18 XII we Lwowie, był synem Emila, dyrektora stacji filtrów w Warszawie, i Amalii z Loewenthalów.
S. ukończył szkołę realną w Warszawie, a następnie studiował tam w Inst. Politechn. i uzyskał w r. 1904 dyplom inżyniera-technologa. Jako robotnik praktykował m.in. w zakładach przemysłowych Borsiga w Niemczech. Specjalizował się w dziedzinie ustawodawstwa społecznego i ochrony robotników przed nieszczęśliwymi wypadkami w zakładach przemysłowych. Ogłosił artykuł pt. Ubezpieczenie pracujących („Ekonomista” 1905 t. 4), w którym omówił głównie system ubezpieczeń społecznych w Niemczech. W l. pierwszej wojny światowej S. był inspektorem fabrycznym IV Okręgu m. st. Warszawy, a od 1 XII 1916 kierownikiem Wydz. ds. Przemysłu i Ochrony Pracy w magistracie warszawskim oraz głównym inspektorem fabrycznym. W r. 1916 działał także w Tow. Czytelń m. Warszawy jako skarbnik. W l. 1917–18 był czynny w Zjednoczeniu Stronnictw Demokratycznych i wchodził do Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych. Dn. 28 I 1918 został szefem Sekcji Ochrony Pracy i głównym inspektorem pracy w nowo utworzonym Min. Opieki Społecznej i Ochrony Pracy; funkcję tę pełnił do r. 1920. Ogłosił w tym czasie artykuł pt. Płace pracowników miejskich w Warszawie na tle drożyzny artykułów pierwszej potrzeby („Samorząd Miejski” 1918 z. 2 i odb. W. 1918). W powołanym przez Radę Regencyjną rządzie (5–14 XI 1918), pod tymczasowym kierownictwem Władysława Wróblewskiego, był kierownikiem Min. Ochrony Pracy.
W styczniu 1919 S. wyjechał na konferencję pokojową do Paryża jako ekspert zagadnień pracy i brał udział w pracach Komisji Międzynarodowego Ustawodawstwa Pracy (Commission de la législation internationale du travail), zastępując Stanisława Patka, reprezentanta Polski w tej Komisji. Opracowała ona cz. XIII traktatu wersalskiego zatytułowaną „Praca”, która miała na celu polepszenie warunków pracy ludności. Utworzono wówczas Międzynarodową Organizację Pracy (MOP), co S. przedstawił w książce pt. Komisja Pracy Konferencji Pokojowej w Paryżu 1919 r. (W. 1920) oraz w artykułach: Międzynarodowa Organizacja Pracy („Praca i Opieka Społ.” 1921 z. 2) i Zagadnienie pracy w Lidze Narodów (w: „Liga Narodów. Siedem odczytów wygłoszonych w Uniwersytecie Warszawskim w roku akademickim 1924/25”, W. 1925). W marcu i kwietniu 1919 S. uczestniczył w rokowaniach z władzami francuskimi w sprawach wychodźstwa polskiego we Francji, które doprowadziły do uzgodnienia polsko-francuskiej konwencji o emigracji i opiece społecznej. W październiku 1919 na Międzynarodowej Konferencji Pracy (MKP) w Waszyngtonie, złożonej z przedstawicieli rządów, pracodawców i pracowników, reprezentował Polskę jako jej pierwszy delegat. Z chwilą wyboru Polski do Rady Administracyjnej (RA) Międzynarodowego Biura Pracy (MBP) został mianowany w r. 1920 delegatem Polski do tejże Rady w Genewie. W lutym 1921 otrzymał nominację na stanowisko stałego radcy ds. społecznych przy MBP. W związku z pięciokrotnym wyborem Polski do RA S. był delegatem Polski do tego organu MOP aż do śmierci. Z racji zajmowanych stanowisk przeniósł się za granicę; czasowo powrócił do Polski, gdy był ministrem pracy i opieki społecznej (1924–5). Od listopada 1921 brał udział w rokowaniach polsko-niemieckich dotyczących Górnego Śląska jako przewodniczący komisji ds. robotniczych w delegacji polskiej, na której czele stał Kazimierz Olszowski. Współpracował w redagowaniu konwencji górnośląskiej, podpisanej przez Niemcy i Polskę w Genewie 15 V 1922. Został także członkiem komisji arbitrażowej ds. rozrachunku z Niemcami z tytułu ubezpieczeń społecznych na Górnym Śląsku.
S. zdobył sobie szacunek i powszechne zaufanie, uczestniczył we wszystkich ważniejszych komisjach RA MBP bądź jako członek, bądź jako przewodniczący. W l. 1922–4 reprezentował Polskę na MKP w Genewie. Na tych konferencjach występował m.in. z wnioskami organizacyjnymi, jak np. w sprawie utworzenia stanowiska referenta ds. polskich w Dep. Informacji MBP (1922), ustanowienia stałej komisji emigracyjnej w RA (1923). W r. 1924 był członkiem Komisji Głównej (Comité de Proposition) MKP i Komisji ds. Odpoczynku Robotniczego. Został także członkiem stałego Komitetu Emigracyjnego utworzonego w MOP. W 1. poł. 1924 r. prowadził rokowania z rządem francuskim w sprawach emigracyjnych i podpisał z jego przedstawicielem protokół końcowy do polsko-francuskiej konwencji o emigracji i opiece społecznej z 1919 r. Był delegatem na I Międzynarodową Konferencję Emigracyjną w Rzymie (15 V – 2 VI 1924); został na niej obrany wiceprzewodniczącym Konferencji. Był również stałym członkiem komitetu organizacyjnego II konferencji, która zebrała się w Hawanie w r. 1928. Z końcem lipca 1923 S. reprezentował Polskę na drugiej sesji Międzynarodowego Stow. Opieki nad Dziećmi w Genewie (L’Union internationale de secours aux enfants). Wchodził także w skład delegacji polskich na Zgromadzenia Ligi Narodów (LN) w Genewie. W r. 1921 był z ramienia Delegacji Polskiej wraz z K. Olszowskim członkiem Komisji Zagadnień Konstytucyjnych i Prawnych tegoż Zgromadzenia. Przedmiotem działalności S-a w LN były w tym okresie przede wszystkim zagadnienia społeczne. W l. 1923–4 był zastępcą delegata rządu polskiego na Zgromadzenia LN. W r. 1923 brał udział w pracach Zgromadzenia LN jako zastępca członka IV Komisji (sprawy budżetowe i finansowe) oraz jako członek V Komisji (sprawy humanitarne i ogólne), gdzie referował zagadnienie handlu kobietami i dziećmi. W r. 1924 był członkiem V Komisji, której przedłożył projekty dwóch rezolucji w sprawach handlu opium i szkodliwymi środkami farmaceutycznymi oraz handlu kobietami i dziećmi. Pierwszy z nich stał się częścią rezolucji zgromadzenia LN uchwalonej w dn. 20 IX t.r., a drugi został uchwalony jako samodzielna rezolucja w dn. 25 IX t.r.
Dn. 17 XI 1924, w ramach rekonstrukcji gabinetu Władysława Grabskiego, S. został ministrem pracy i opieki społecznej na miejsce Ludwika Darowskiego. W okresie swego urzędowania podpisał m.in. instrukcje o doraźnej pomocy dla bezrobotnych pracowników umysłowych, rozporządzenia o wykonaniu obowiązku szkolnego przez młodocianych, o wsparciu dla inwalidów cywilnych i ich rodzin, o utworzeniu Państwowej Rady Emigracyjnej. W maju 1925 uzyskał w Sejmie zwiększenia preliminarza budżetu Min. Pracy i Opieki Społecznej na r. 1925, który z 18 mln zł został podwyższony do 34 mln zł. W związku z wprowadzeniem w r. 1924 dziesięciogodzinnego dnia pracy w kopalniach i hutach na Śląsku oświadczył w debacie parlamentarnej, że w Polsce ustawowy czas pracy nie ulegnie zmianie i wyjaśnił, że zasadniczą przeszkodą dla ratyfikacji konwencji waszyngtońskiej z r. 1919 o ośmiogodzinnym dniu pracy jest stanowisko Niemiec, które przez przedłużenie u siebie czasu pracy zahamowały, jeżeli nie uniemożliwiły, ratyfikację konwencji w innych państwach, obawiających się, że jej przyjęcie spowodowałoby spadek konkurencyjności produkowanych przez nie towarów. Od 19 V do 10 VI 1925 S. uczestniczył jako delegat rządu polskiego w VII Sesji MKP w Genewie. Został wybrany na członka Komisji Głównej. We wrześniu t.r. był także delegatem rządu polskiego na Zgromadzenie LN. Pełnił funkcje członka II Komisji zajmującej się organizacjami technicznymi oraz członka V Komisji, na której wypowiadał się w sprawie utworzenia komisji konsultacyjnej dla ochrony dzieci i młodzieży. Na sesji plenarnej przemawiał w sprawie realizacji zasad protokołu genewskiego z r. 1924 (tj. aktu prawnego mającego realizować arbitraż, bezpieczeństwo i rozbrojenie, który jednak nie wszedł w życie) i zapewniał o gotowości Polski do współpracy z LN. W listopadzie 1924 wygłosił odczyt w Klubie Społeczno-Politycznym pt. Czas i wydajność pracy (druk. „Praca i Opieka Społ.” 1925). Wydał wtedy książkę pt. Les assurances sociales en Pologne (W. 1925; ukazała się również w języku angielskim pt. Social Insurance in Poland, Geneva 1925). Po dymisji rządu W. Grabskiego (14 XI 1925) zwolniono S-a z urzędu ministra pracy i opieki społecznej z poruczeniem obowiązku pełnienia dotychczasowych funkcji aż do chwili powołania jego następcy (20 XI t.r.) Bronisława Ziemięckiego.
W dn. 11 I 1926 S. został mianowany posłem nadzwycz. i ministrem pełnomocnym jako delegat rządu polskiego przy LN. Na nadzwyczajnej sesji Zgromadzenia LN w marcu 1926, zwołanej dla przyjęcia Niemiec do LN, wchodził w skład delegacji polskiej, której przewodniczył premier i minister spraw zagranicznych Aleksander Skrzyński. Był członkiem I Komisji powołanej do rozpatrzenia prośby Niemiec o przyjęcie do LN. Po niepowodzeniu w załatwieniu tej sprawy ustanowiono Komisję do zbadania składu Rady LN, której członkiem został z ramienia Polski. W ramach tej Komisji był również członkiem Komitetu Redakcyjnego, który opracował projekt regulaminu wyboru niestałych członków Rady LN, uchwalony po pewnych poprawkach przez VII Zgromadzenie LN we wrześniu 1926. Wszedł w skład delegacji polskiej na to Zgromadzenie i brał udział w pracach I Komisji zajmującej się zagadnieniami konstytucyjnymi i prawnymi oraz V Komisji. W pierwszych miesiącach 1927 został obrany wiceprezesem Międzynarodowego Inst. Naukowej Organizacji Pracy w Genewie, w maju t.r. wchodził w skład delegacji polskiej na Międzynarodową Konferencję Gospodarczą w Genewie, a w sierpniu t.r. wziął udział jako delegat Polski w genewskim Międzynarodowym Zjeździe Populacyjnym. We wrześniu 1927 minister spraw zagranicznych August Zaleski polecił mu wystąpić na VIII Zgromadzeniu LN z inicjatywą zawarcia ogólnego paktu nieagresji. S. zorientował się, że przyjęcie takiego paktu będzie niemożliwe, wysunął więc propozycję uchwalenia rezolucji ligowej zabraniającej prowadzenia wojen. Rezolucję taką Zgromadzenie LN uchwaliło 24 IX t.r., ale pod presją mocarstw zachodnich usunięto z niej zakaz wszelkich wojen na rzecz zakazu tylko wojen agresywnych oraz zasadę obligatoryjnego arbitrażu. S. opublikował wówczas artykuł pt. Polska i Liga Narodów („Przegl. Polit.” 1927 z. 2), w którym rezolucję tę uznał za środek pozwalający szukać bezpieczeństwa w ramach rozwiązań regionalnych.
Od r. 1926 S. był również delegatem Polski do Komisji Przygotowawczej Konferencji Rozbrojeniowej (KPKR), w której wypowiadał się za polityką zapewnienia bezpieczeństwa przed rozbrojeniem (a nie na odwrót), propagował natomiast postulowane przez rząd polski rozbrojenie moralne, które miało polegać na wdrażaniu narodom zasad współpracy i solidarności międzynarodowej za pomocą radia, kinematografii i drogą nauczania, oraz uzależniał przyjęcie zobowiązań rozbrojeniowych przez Polskę od podjęcia analogicznych zobowiązań przez inne państwa, znajdujące się w regionie obejmującym Polskę, zwłaszcza ZSRR (tzw. klauzula rosyjska). W 1. poł. 1928 pracował w KPKR oraz w ustanowionym przez nią Komitecie Bezpieczeństwa nad projektami modeli konwencji i traktatów w sprawie pokojowego regulowania sporów, nieagresji i pomocy wzajemnej. Modele te miały umożliwić zainteresowanym państwom zawieranie paktów regionalnych, ale S. sceptycznie oceniał możliwość zwiększenia bezpieczeństwa przez posłużenie się nimi. Gdy w r. 1929 wszedł w życie pakt Kellogga, potępiający każdą wojnę i stanowiący o wyrzeczeniu się jej jako narzędzia polityki narodowej, powstały rozbieżności z paktem LN, który dopuszczał ją w pięciu przypadkach. W celu ich usunięcia Rada LN, działając z polecenia Zgromadzenia LN, ustanowiła w styczniu 1930 Komitet Jedenastu dla przestudiowania zagadnienia dostosowania paktu LN do paktu Kellogga; Polskę reprezentował w nim S. Komitet Jedenastu wywiązał się z tego zadania, ale sprawa nie została sfinalizowana na skutek sytuacji międzynarodowej. W t.r. S. został również wybrany przez Zgromadzenie LN na członka komitetu reorganizacji Rady LN (Komitet Trzynastu).
Jako delegat Polski do RA MBP S. uczestniczył w l. 1926–31 w sesjach MKP, na których był wybierany na członka Komisji Wniosków (Komisji Głównej). Ponadto brał także udział w sesjach RA MBP. W lipcu 1928 wygłosił na Międzynarodowym Kongresie Służby Społecznej w Paryżu referat pt. Zagadnienie rodziny w związku z emigracją („Praca i Opieka Społ.” 1928). W październiku t.r. odbyła się z jego inicjatywy 42. sesja RA MBP w Warszawie połączona z wyjazdem do Krakowa. W r. 1931 został obrany przewodniczącym MKP, a Polska ponownie weszła w grupie rządowej do RA MBP na trzyletnią kadencję (do r. 1934). T.r. opublikował także artykuł pt. Walka z bezrobociem na tle międzynarodowym („Praca i Opieka Społ.” 1931 i odb.). W r. 1932 wszedł w skład trzynastoosobowej delegacji polskiej na Konferencję Rozbrojeniową (KR) i wraz z gen. Stanisławem Burchard-Bukackim został zastępcą przewodniczącego delegacji ministra A. Zaleskiego, lecz nie wziął już udziału w tej konferencji.
S. był ponadto: założycielem i członkiem zarządu Międzynarodowego Zrzeszenia Inspektorów Pracy, inicjatorem i współzałożycielem Polskiego Tow. Polityki Społecznej, współzałożycielem Polskiego Tow. Badań Międzynarodowych, członkiem Rady Polskiego Tow. Przyjaciół Ligi Narodów, prezesem Komisji Socjalno-Ekonomicznej Międzynarodowej Federacji Towarzystw Przyjaciół Ligi Narodów i członkiem honorowym Polskiej Federacji Akademickiej Przyjaciół Ligi Narodów. Był wolnomularzem, należał do Wielkiej Loży Narodowej Polski (Warszawa), posiadał wyższe stopnie wtajemniczenia obrządku szkockiego. Zmarł 31 III 1932 w Bernie. Nad trumną w Szwajcarii, przed przewiezieniem jej do Polski, przemawiał dyrektor MBP A. Thomas. Zwłoki S-a złożono w grobie rodzinnym na cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim w Warszawie. Podczas pogrzebu przemawiali m.in.: minister Zaleski, minister przemysłu i handlu gen. Ferdynand Zarzycki, marszałek Sejmu Kazimierz Świtalski. Przewodniczący KR A. Henderson odczytał na posiedzeniu Konferencji w dn. 11 IV t.r. tekst telegramu z kondolencjami do ministra spraw zagranicznych Polski, a francuski premier A. Tardieu jako przewodniczący Rady LN złożył hołd pamięci S-a na posiedzeniu Rady LN w dn. 12 IV t.r. S. był odznaczony m.in.: Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Polonia Restituta, Wielkim Krzyżem Oficerskim francuskiej Legii Honorowej, Wielką Wstęgą Korony Włoskiej.
S. był żonaty z Marią z Wendów (ok. 1882–1939), korespondentem MBP w Genewie; z małżeństwa tego miał syna.
Dla uczczenia pamięci S-a MBP ufundowało półroczne stypendium jego imienia, przemiennie dla reprezentantów Min. Pracy i Opieki Społecznej i dla osób wytypowanych przez Min. Spraw Zagranicznych.
Album sterników państwa pol., s. 162, 163 (fot.); Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, W. 1994 (fot.); Szulc E., Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie, W. 1989; – Bregman A., La Pologne et la Société des Nations. La conception polonaise de l’organisation de la Paix, Genève 1932 s. 62, 68–9, 71–2, 77, 85, 87–8, 90, 102, 106, 112; Chajn L., Polskie wolnomularstwo 1920–1938, W. 1984; Działacze Polski „Współcześni”, W. [1927]; Dziesięciolecie Polski Odrodzonej, (fot.); Hass L., Masoneria polska XX wieku. Losy, loże, ludzie, W. 1993; Historia dyplomacji polskiej, W. 1995 IV; Holzer J., Molenda J., Polska w pierwszej wojnie światowej, W. 1967; Korczyk H., Przyjęcie Niemiec i Polski do Rady Ligi Narodów w 1926 roku, Wr. 1986; tenże, Działanie i recepcja Locarna 1927–1936, W. 1999; Michowicz W., Genewska Konferencja Rozbrojeniowa 1932–1937 a dyplomacja polska, Ł. 1989 (fot.); tenże, Sprawa tzw. klauzuli rosyjskiej w pracach Przygotowawczej Komisji Rozbrojeniowej, „Z dziejów stosunków polsko-radzieckich” T. 4: 1969 s. 113, 115–16, 118, 120, 122–3; Mieses M., Polacy-chrześcijanie pochodzenia żydowskiego, W. 1938 II; Mikos S., Wolne Miasto Gdańsk a Liga Narodów 1920–1939, Gd. 1979; Nowak-Kiełbikowa M., Polska – Wielka Brytania w dobie zabiegów o zbiorowe bezpieczeństwo w Europie 1923–1937, W. 1989; Polonsky A., Politics in Independent Poland 1921–1931, Oxford 1972; Próchnik A., Pierwsze piętnastolecie Polski niepodległej, W. 1957; Riekhoff von H., German-Polish Relations, 1918–1933, Baltimore–London 1971; Sierpowski S., Narodziny Ligi Narodów. Powstanie, organizacja i zasady działania, P. 1984; Wandycz P., The Twilight of French Eastern Alliances 1926–1936, Princeton NJ 1988; Ziemba J., Klasowy związek górników w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1918–1939, w: Dzieje górniczego ruchu zawodowego w Polsce 1918–1944, W. 1986 II 218; – Akten zur deutschen auswärtigen Politik, S. B, Bd. 1 t. 1, 2, VII, IX, X, XIII–XV, XVII, XVIII; Arch. Paderewskiego, III; [Diamand H.], Pamiętnik Hermana Diamanda zebrany z wyjątków listów do żony, Kr. 1932; Dobrowolski S. W., Memuary pacyfisty, Kr. 1989; Documents on British Foreign Policy 1919–1939, S. I A, III 558–60, IV 356, 418; Grabski W., Dwa lata pracy u podstaw państwowości naszej (1924–1925), W. 1927; Jackowski T. G., W walce o polskość, Kr. 1972; Jędrzejewicz W., Kronika życia Józefa Piłsudskiego 1867–1935, Londyn 1986; Kalendarzyk polityczno-historyczny m. stoł. Warszawy na 1916 rok, W. 1916; toż na r. 1917, W. 1917; La première année de l’Organisation Internationale du Travail, „Revue internationale du travail” (Genève) Vol. 1: 1921 N°–1, s. 39; La septième session de la Conférence internationale du Travail, tamże Vol. 12: 1925 N°–2 s. 156; Lednicki W., Pamiętnik, Londyn 1967 II; Rataj M., Pamiętniki, W. 1965; Romer E., Pamiętnik paryski 1918–1919, W. 1989; Schimitzek S., Drogi i bezdroża minionej epoki, W. 1976; Société des Nations (SdN). Actes de la Conférence pour la Réduction et la Limitation des Armements, S. B, Procès-verbal de la Commission Générale, Vol. 1, Genève 1932 s. 35–6; SdN. Documents de la Commission Préparatoire de la Conférence du Désarmement, S. VI, Genève 1928 s. 10, 19–20, 44–5, 69–70, 94–6, 104, 259–60, 299–300; toż, S. VII, Genève 1928 s. 5, 16, 19, 23, 24–5, 40, 44; SdN. Journal Officiel (JO) 1926 N°–10, 1927 N°–2, 7, 10, 1928 N°–2, 4, 10, 1929 N°–11, 1930 N°–2 s. 101, N°–11, 1931 N°–7, 1932 N°–5; SdN. JO Supplément Spécial 1923 N°–13, 17, 18, 1924 N°–23, 28, 1925 N°–33, 35, 38, 1926 N°–42, 44, 45, 49, 1927 N°–54, 57, 1928 N°–64, 1929 N°–75, 1930 N°–84, 1931 N°–93, nr 15 s. 17 (fot.); Spraw. stenogr. Sejmu za r. 1925, poz. 207 kol. 75–80; Sprawy polskie na Konferencji Pokojowej w Paryżu w 1919 r. Dokumenty i materiały, W. 1968 II–III; Stresemann G., Vermächtnis, Berlin 1933 III; Wandycz P., August Zaleski, Minister Spraw Zagranicznych RP 1926–1932 w świetle wspomnień i dokumentów, Paryż 1980; Wierzbicki A., Wspomnienia i dokumenty (1877–1920), W. 1957 s. 420–1, 428–9; – „Ilustr. Kur. Codz.” 1932 nr 90 (fot.), 97; „Kur. Warsz.” 1932 nr 90 (wyd. wieczorne), 93 (wyd. wieczorne), 96 (wyd. poranne); „Praca i Opieka Społ.” 1922 s. 337–8, 340–1, 1923 s. 79, 1924 s. 70, 76, 120–1, 129, 131, 1925 s. 33, 3–6, 153, 159, 257, 259–60, 269–70, 272, 275, 294, 299, 351, 363, 373, 1926 s. 76, 83, 263–8, 280, 1927 nr 1 s. 110–11, nr 4 s. 63, 70, 1928 s. 172–3, 254–60, 281, 294, 388–9, 1929 s. 185, 400, 1930 s. 410, 442, 1931 s. 462, 481–2, 1932 z. 1 s. 58–9; „Przegl. Ekon.” 1933 z. 9 s. 135; „The Slavonic and East European Review” Vol. 11: 1932 N°–31 s. 191; „Świat” 1932 nr 15 s. 17 (fot.); „Światowid” 1932 nr 15 s. 21 (fot.); – AAN: Skorowidz uchwał RM–1920, 1921, PPRM t. 31, k. 467, Zespół (Z) Amb. Berlin sygn. 789 k. 147–148, Z. Amb. Londyn sygn. 696 k. 17–18, sygn. 698, k. 11–14, 24–41, 55–59, Z. Del. RP przy LN sygn. 170 k. 6–13, 82–86.
Henryk Korczyk